پیشینه:

استان آذربایجان شرقی، بخشی از سرزمین باستانی ماد است که تا زمان اسکندر مقدونی و جانشینان وی به آن «ماد کوچک» می‌گفتند. لیکن در زمان حکومت اسکندر مقدونی بر ایران، در سال ۳۳۱ قبل از میلاد، سرداری به نام «آتورپات» که شهربان منطقه ماد کوچک بود، در این سرزمین قیام کرد و آن‌گاه با انعقاد عهدنامه‌ای از واگذاری آذربایجان به دست یونانی‌ها جلوگیری نمود و اسکندر بدین شرط که آتورپات خود را تابع امپراتوری وی بداند، او را در آن‌جا باقی گذارد. پس از مرگ اسکندر که خون‌ریزی در بین جانشینان وی درگرفت، آتورپات به حکمرانی این منطقه رسید و به پاس خدمات وی در جلوگیری از نفوذ بیگانگان در این منطقه، ماد کوچک را به نام آن سردار، آتورپاتکان خواندند.

سپس به اسامی مختلف از قبیل آذرآبادگان، آذربادگان، آذربایگان و آذربایجان معروف شد. در روزگار ساسانیان، آتورپاتکان یکی از ایالات مهم ایران و به قول یونانی‌ها، «ساتراپ‌نشین» بوده که به علت وجود آتشکده معروف آذرگشسب و آتشکده‌های دیگر، به نام آذربایجان معروف شد. آذربایجان در دوره اسلامی، یکی از مهم‌ترین ایالات ایران محسوب می‌شد و از زمان زوال ساسانیان تا به امروز، مرکز حوادث بسیاری بوده و نقش بزرگی در جریان‌های مهم تاریخی داشته‌است.

خانه شربت اوغلی:

تبریز ـ درب سرخاب ـ کوچه ۸ متری ـ فرهنگسرای تبریز (خانه شربت اوغلی)، این خانه متعلق به نیمه دوم حکومت قاجاریه می باشد که در اوائل پهلوی اول اتاقهایی در دو طبقه به ضلع شمالی حیاط باغچه (بیرونی) اضافه شده است.این ساختمان دو طبقه و دارای اندرونی و بیرونی است.اندرونی شامل حیاطی است به ابعاد ۹.۶۰ ×۲۱.۶۰ که از کوچه شمالغربی به آن وارد می شود.

ساختمان با بیش از ۱۶۰۰ مترمربع عرصه و دالان ورودی زیبا با قالب بندی های آجری و سردرشاخص ورودی مزین به گچبری ازخصوصیات بارز آن می باشد.فرم سردر و گچبری و قالب بندی گچی و آجری و سردر شاخص ورودی مزین به گچبری از خصوصیات بارز آن می باشد. فرم سر در و گچبری و قاب بندی گچی و آجری رفعت ستونها و نمای سفید یکدست غربی و نمای پرکار آجری ضلع شرقی از مهمترین عوامل تزئینی آن می باشد.

بررسی ویژگی های اقلیمی منطقه (کلیات):

آب و هوای یک ناحیه نتیجه وجود چند عامل است که هر کدام از آنها وضع خاصی را در آن بوجود می آورد.این عوامل عبارتند از:

• عرض جغرافیایی
• ارتفاع از سطح دریا
• وضع کوهستانی یا جلگه ای وجود دریا یا دریاچه ای بزرگ
• فشار و جریان هوا
• وزش بادها
• رطوبت و بارندگی

که نتیجه وجود این عوامل مختلف پیدایش یک محیط موقعیت خاصی است که بطور کلی در تنوع نباتات و درصد رشد آنها موثر می باشد و آب و هوای آن نقطه را مشخص می سازد. شهر تبریز دارای آب و هوای سرد و برفی است چنانکه معدل گرمای گرمترین ماه بیش از ۱۰ و سردترین ماه کمتر از ۳.۵ درجه سانتیگراد است و زمین چند ماه از سال یخ را می بندد. وجود ارتفاعاتی که بصورت کمربندی اطراف را احاطه کرده اند عامل موثری در اقلیم شهر می باشد. چنانکه تقریبا ۶ ماه از سال در تمام طول ۲۴ ساعت و یا مدت زیادی از شبانه روز احتیاج به ایکاد گرما بوسیله حرارت حاصله ازتابش خورشید و یا وسایل گرمازای میکانیکی می باشد

به این ترتیب انتخاب نوع مصالح، جهت احداث ساختمان همچنین نوع عایق و شیوه عایق کاری که بر ظرفیت حرارتی تاثیر بسزایی دارد اهمیت پیدا می کند. برای رسیدن به محیطی مطلوب در این اقلیم می بایست با دقت در عوامل فوق در زمستان و دوره سرمایی حتی الامکان از اتلاف انرژی حرارتی جلوگیری شود و در تابستان باید مانع از رسیدن گرما به داخل ساختمان از خارج شد.با بررسی بنای مذکور می توان به اصولی چند در جهت شناخت ویژگی های اقلیمی معماری دست یافت و به اصول و قواعدی که معماران پیشین در طراحی بنا رعایت می کردند تا با عوامل طبیعی سازش مناسبی داشته باشند پی برد.بر این اساس عملکرد طبیعی مانند باد، آفتاب(تابش) و بارندگی و…مورد مطالعه قرار دهیم.

فرم ساختمان در رابطه با اقلیم:

خصوصیات طرح و ویژگی مصالح به کار رفته در هر ساختمان در عکس العملهای آن ساختمان در برابر عوامل اقلیمی پیرامونش تاثیر فراوانی دارد.میزان انرژی خورشیدی جذب شده یا نفوذ یافته در ساختمان، دمای هوا و سطوح داخلی و … به این ویژگی ها بستگی دارد.در این جا به منظور یادآوری به طور خیلی خلاصه به حدود تغییراتی که در اجزاء مختلف ساختمان در نتیجه تاثیر عوامل اقلیمی بر آن رخ می دهد. اشاره می نمائیم.

انرژی خورشیدی جذب شده در دیوارها:

مقدار انرژی خورشیدی جذب شده در دیوارهای خارجی یک ساختمان به رنگ خارجی آن دیواره ها بستگی دارد، سطوح سفید و براق تنها حدود ۱۵% انرژی خورشیدی دریافت شده را جذب می نمایند،رنگهای معمولی روشن مانند کرم یا خاکستری روشن حدود ۴۰% تا ۵۰% ،رنگهای تیره، مانند خاکستری تیره، سبز و قرمز حدود ۶۰% تا ۷۰% و رنگهای سیاه ۸۰% تا ۹۰% انرژی خورشید دریافت شده را جذب می نمایند.

انرژی خورشیدی نفوذ یافته از پنجره ها:

مقدار انرژی خورشیدی که از شیشه پنجره ها با سطوح شیشه خور به داخل ساختمان نفوذ می نماید به نوع سایه بان ها و بمیزان کمی به جنس شیشه بستگی دارد سایه بان های خارجی تیره رنگ فقط ۱۰% اشعه خورشیدی تابیده شده به پنچره را به داخل راه می دهند، اما سایه بانهای داخلی (پرده های کرکرهای) ۴۰% تا ۷۰% اشعه خورشید را به داخل هدایت می نمایند در صورت عدم استفاده از سایه بان حدود ۹۰% اشعه خورشیدی به داخل نفوذ می نماید.

دمای داخلی:

رابطه بین دمای هوا و سطوح داخلی یک ساختمان و دمای هوا و سطوح خارجی به رنگ دیوارهای خارجی ،نوع مصالح مصرف شده ،ابعاد پنجره ها و کیفیت سایه بانها بستگی دارد. با استفاده از سطوح خارجی سفید رنگ دیوارهای ضخیم ,پنجره های کوچک مجهز به سایبان های موژ می توان دامنه نوسان هوای داخلی را به میزان ۱۰% و حداکثر دمای هوای داخلی را تا ۵۰% دمای هوای خارجی کاهش داد با چنین شیوهای می توان حداقل دمای هوای داخل ساختمان را نبز به میزان ۴۰% افزایش داد.با استفاده از مجموعه طبیعی در شد دانهء نوسان دمای هوای داخلی تا حدودی افزایش می یابد.

چون در چنین حالتهایی هوای داخل بیشتر از حداکثر آن کاهش می یابد اما در این حالت امکان کاهش حداکثرآن کاهش می یابد اما در این حالت امکان کاهش حداکثر دمای هوای داخلی تا ۶۰% و افزایش حداقل دمای آن تا ۲۰% دمای هوای داخلی وجود دارد. در مناطق خشک ممکن است بتوان بدین طریق حداکثر دمای داخلی را به اندازه ۱۰ درجه سانتیگراد کاهش داد.از طرف دیگر در صورت استفاده از دیوارهای تیغه ای با مقاومت و ظرفیت حرارتی کم و رنگ خارجی تیره و استفاده از پنجره های بزرگ به ون سایه بان دمای هوای داخلی معمولا ۱۰ درجه سانتیگراد بیشتر از دمای هوای خارج خواهد بود.

در صورتی که تهویه طبیعی نیز در ساختمان ایجاد نشده باشد حداکثر دمای داخلی به میزان ۲۰% نسبت به دمای هوای خارج افزایش می یابد و در این حالت دامنه نوسان دمای داخلی حدود ۱.۵ تا ۳ برابر نوسان دمای هوای خارج خواهد بود. دامنه نوسان هوای سطوح داخلی حتی از دامنه نوسان هوای داخل بیشتر بوده و ممکن است افزایش حداکثر دمای سطوح نسبت به هوای خارج به ۳۰ و بیشتر برسد (برای بامهای یک لایه) اما حداقل دمای چنین سطوحی ممکن است به میزان ۸ درجه سانتی گراد نسبت به حداقل دمای خارج کاهش یابد.(در مناطق خشک شبها نیز سرد است)

سرعت جریان هوای داخلی:

با ایجاد کورانی موثر در داخل یک اطاق می توان میانگین سرعت جریان هوای داخلی را تا ۶۰% و حداکثر سرعت آن را به ۱۲۰% سرعت باد رساند اما اگر در مناطق کوران ایجاد نشود حتی وقتی پنجره ها کامل باز باشند، میانگین سرعت هوا در داخل ممکن است به ۱۵% و حداقل سرعت آن به ۱۰% سرعت باد کاهش یابد.