مدینه و ساکنانش هنگام هجرت:
مدینه یا مدینه‌النبی پیش از هجرت پیامبر به آن شهر، یثرب نام داشت. هجرت رسول خدا و پیروانش از مکه به یثرب یکی از رویدادهای سرنوش تساز تاریخ اسلام به شمار می‌رود. در نتیجه این رویداد، زمینه و شرایط مناسبی برای برپایی امت و حکومت اسلامی فراهم آمد.
مهم‌ترین پرسش‌هایی که باره هجرت پیامبر به یثرب به ذهن یک مورخ یا محقق می‌رسد، عبارتند از:
- چرا یثرب به عنوان مقصد هجرت انتخاب شد؟
- شهر یثرب از نظر اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی چه تفاوتی با مکه داشت؟
- دلایل استقبال یثربیان از دعوت اسلامی و پشتیبانی آنان از پیامبر چه بود؟
اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی:
شهر یثرب را تعدادی محله مسکونی تشیکل می‌دادند که کشتزارها و نخلستان‌ها میان آنها فاصله انداخته بود. این محله‌ها بیشتر به دهکده‌هایی شباهت داشتند که در هر یک از آ نها اعضای یک قبیله یا طایفه زندگی می‌کردند. ساکنان شهر یثرب در دوران جاهلیت، شامل دو گروه یهود و عرب بودند. قبیله‌ها و طایفه‌های یهودی و عربِ ساکن یثرب نیز ازنظر سیاسی پراکنده و مستقل از یکدیگر بودند. این شهر فاقد یک مرکز و مکان مشورت و تصمیم‌گیری عمومی مانند دارالنَدوِه در مکه بود. یثرب از نظر اقتصادی شهر ثروتمندی به شمار نمی‌رفت و جایگاه برجسته‌ای در اقتصاد شبه‌جزیره عربستان نداشت.
اغلب مردم آ ن شهر به کشاورزی اشتغال داشتند و از درآمد و رفاه اقتصادی بالایی برخوردار نبودند. همچنین یثربیان برخلاف مکیان، روابط تجاری و سیاسی گسترد های با قبایل و ساکنان دیگر شهرها و مناطق عربستان و کشورهای همسایه نداشتند. به لحاظ اعتقادی و دینی، اکثر اعضای قبیله‌های عرب ساکن شهر یثرب پیرو آیین بت‌پرستی بودند. حضور یهودیان در آن شهر، سبب شده بود که بت‌پرستان، اخبار و آگاهی مختلفی درباره تاریخ پیامبران الهی کسب نمایند.
پیمان عقبۀ اول:
حضرت محمد صلی‌الله‌علی هوآله در سال ۱۱ بعثت، شش نفر از مردم یثرب را که برای انجام مراسم حج به مکه رفته بودند، به اسلام دعوت کرد. آنان مسلمان شدند و پس از بازگشت به شهر خود به تبلیغ اسلام پرداختند. سال بعد، ۱۲ مرد یثربی، هنگام مراسم حج در مکانی موسوم به عقبه در مِنا، با پیامبر بیعت کردند که در تاریخ به پیمان عقبۀ اول معروف شد ه است.