مروری تحلیلی بر اقتصاد ایران با توجه به مفهوم توسعه ـ اقتصاد ایران تحلیل شرایط اقتصادی :
قبل از انقلاب:
- مروری بر برنامه های توسعه قبل از انقلاب
- برنامه اول و دوم (هفت ساله با محوریت کشاورزی)؛
- برنامه سوم و چهارم با محوریت صنعت و خدمات؛
- برنامه پنجم و تجدید نظر آن (با توجه به اولین شوک نفتی مثبت)؛
- اشاره ای به برنامه اجرا نشده ششم.
بعد از انقلاب:
- دوره اول: از پیروزی انقلاب تا خاتمه جنگ (شوک دوم و سوم نفتی)
- دوره دوم: تحلیل اقتصادی دوره آقای رفسنجانی
- ۲-۱- شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در آستانه ریاست جمهوری آقای رفسنجانی؛
- ۲-۲- تحلیل تعدیل و آثار اقتصادی-اجتماعی آن.
- دوره سوم: دوره آقای خاتمی
- ۳-۱- شرایط سیاسی اجتماعی و اقتصادی کشور در آستانه ریاست جمهوری آقای خاتمی؛
- ۳-۲- تحلیل آثار اقتصادی اجتماعی دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی.
- دوره چهارم دوره آقای احمدی نژاد
- ۴-۱- شرایط سیاسی اجتماعی و اقتصادی کشور در آستانه ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد؛
- ۴-۲- تحلیل آثار اقتصادی اجتماعی سیاست های اعمال شده در دوره ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد.
جمع بندی و نتیجه گیری:
نقش تاریخ در زندگی مردم حاکمیت مردگان بر زندگان بیشتر از حاکمیت زندگان بر خودشان است یعنی راه گذشته چندان اجازه نمی دهد که آدمیان امروز و فردا به دلخواه، خود سری کنند.
منبع: علی رضا قلی، “ توسعه و جامعه سنتی ـ رویارویی انسان سنتی با اقتصاد صنعتی” (به نقل از اگوست کنت)، کتاب توسعه جلد پنجم، پاییز ۱۳۷۲.
تحولات اقتصادی قبل از انقلاب ـ قبل از انقلاب پنج برنامه به شرح زیر اجرا شده است:
۱ ـ برنامه هفت ساله اول ۱۳۳۴-۱۳۲۷ :
- محور برنامه به توصیه مشاورین امریکایی کشاورزی بود؛
- عمده سالهای این برنامه صرف تأسیس و گسترش تشکیلات اداری و اجرایی برنام ریزی گردید؛
- بدلیل کودتای ۱۳۳۲ برنامه اول در این ایام دچار رکود و توقف گردید؛
- در مجموع و بدلایل فوق، این برنامه به مجموعه ای از طرح ها و پروژه های متفرقه تبدیل شد؛
۲ ـ برنامه هفت ساله دوم ۱۳۴۱-۱۳۳۴ :
- مثل برنامه اول، محور برنامه کشاورزی بود؛
- پروژه های کشاورزی عظیمی در این دوره اجرا گردید که می توان به طرح بزرگ سد دز و شبکه آبیاری مربوط به آن در استان خوزستان اشاره نمود.
۳ ـ برنامه پنج ساله سوم ۱۳۴۶-۱۳۴۱ :
- تغییر دوره برنامه از هفت به پنج ساله؛
- تغییر توجه برنامه از کشاورزی به صنعت متأثر از گسترش تئوری آرتور لوئیس؛
- آغاز فاز اول استراتژی توسعه جایگزینی واردات؛
- اصلاحات ارضی و به حاشیه رفتن جایگاه کشاورزی؛
- گسترش صنایع شهری در شهرهای بزرگ؛
- آغاز جابجایی های بزرگ جمعیتی متأثر از سیاست های فوق؛
- بروز پدیده حاشیه نشینی، گود نشینی، کپر نشینی، و گسترش حلبی آبادها (ShantyTowns) به دلیل فزونی عرضه نیروی کار در شهرها (مهاجرت) بر تقاضای صنایع شهری؛
- افزایش جمعیت شهرهای بزرگ به خصوص تهران و بنابراین:
- ظهور معضلات جدید مثل ترافیک و ازدحام وسایل نقلیه شهری و آلودگی های محیط زیست و …
۴ ـ برنامه پنج ساله چهارم ۱۳۵۱-۱۳۴۷ ادامه طرح های برنامه سوم در زمینه گسترش صنایع کوچک و متوسط شهری و بنابراین::
- رونق اقتصادی و گسترش شهرها؛
- تداوم و تشدید معضلات ناشی از رشد سریع صنایع شهری.
برنامه پنج ساله پنجم ۱۳۵۶-۱۳۵۲ (اولین شوک نفتی) ـ اولین شوک مثبت نفتی (افزایش شدید قیمت نفت از بشکه ای ۲ دلار به بشکه ای حدود ۱۲ دلار و بنابراین:
- تجدید نظر در برنامه بر اساس درآمدهای جدید در سال ۱۳۵۳؛
- آغاز فاز دوم استراتژی توسعه جایگزینی واردات و بنا براین:
- گسترش صنایع سنگین و بزرگ (پتروشیمی ها، صنایع ذوب فلزات، …)؛
- غرور شاه بعد از سرازیر شدن انبوه درآمدهای نفتی و شروع بلند پروازی های شاه با نوشتن کتاب “به سوی تمدن بزرگ”؛
- سرعت بخشیدن به اقدامات عمرانی (علیرغم هشدارهای متخصصین سازمان برنامه و بودجه مبنی بر نبود ظرفیت های اقتصادی لازم)؛
- بی توجهی شاه به این هشدارها و بیان اظهارات جاه طلبانه در ارتباط با رشد سریع اقتصادی؛
- اوج رفاه در جامعه و افزایش ملموس درآمد سرانه طی سالهای ۵۶-۵۳؛
- بالاترین نرخ رشد تاریخ اقتصادی کشور (حدود ۱۸ درصد)؛
- افزایش نرخ تورم ناشی از سرمایه گذاری های عظیم تا ۲۵ در صد (اما متناسب با نرخ رشد اقتصادی)؛
- شروع نا بسامانی های ناشی از فشار به ظرفیت های اقتصادی: کمبود برق و گسترش خاموشی ها، تراکم کالا در بنادر و پرداخت خسارت های ناشی از انتظار کشتی ها در بنادر (دموراژ)؛