مفاهیمی از توسعه (توسعه اقتصادی و اجتماعی):
توسعه، از مباحث پردامنه و گسترده چند رشته‌ای علوم اجتماعی، با ادبیات متنوع و فزاینده‌ای که زمینه‌ساز تأسیس گرایشهای فرعی در پاره‌ای از رشته‌های علوم اجتماعی چون اقتصاد با عنوان «اقتصاد توسعه» و جامعه‌شناسی با عنوان «جامعه‌شناسی توسعه» شده است. همچنین توسعه عنوانی است برای مجموعه‌ای از راهبردها، برنامه‌ها و سیاستهای کلانِ دولتها بویژه در کشورهای جهان سوم، با هدف بهبود و ارتقای‌زندگی مادّی و معنوی مردم (شهروندان)، که در قالب فرآیندی چند بُعدی (سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی) و پیچیده، تدوین و تصویب و اجرا می‌شود.
مقدمه:
مفهوم توسعه در انگلیسی واژه Development مترادف با ظهور قرار داده شده است . در فرهنگ انگلیسی آکسفورد توسعه به معنای «باز شدن تدریجی» «بارز شدن» «کاملتر شدن اجزای هر چیز» «تطور» {Evolution} و رشد آنچه که در نطفه مکنون است. پیشرفت یا ترقی به معنای تغییر از یک وضع بدتر به یک وضع بهتر یا افزایش انطباق یا حرکت در مسیر مطلوب. تکامل به معنای افزیش تمایز و تخصصی شدن است یا نوع منظمی از حرکت که نوع جدیدی از تغییر را به وجود می آورد. رشد (growth) به دگرگونی کمی اطلاق می شود و نگاه مهندسی به مسائل دارد {منظور از دگرگونی حرکتی است که پدیده در اثر آن حالت، شکل و ماهیت جدیدی پیدا می کند} در حالی که توسعه تعریفی کیفی است
مفهوم تاریخی توسعه:
پورفسور مولانا در کتاب « گذار از نوگرایی » کلمه توسعه را منتسب به ابن خلدون می داند که برای اولین بار اصطلاح « علم العمران » بکار برده است . از نظر استناد توسعه به مفهوم عمران یعنی آباد کردن ، سابقه تاریخی و قدیمی این مفهوم را می رساند . وامروزه مفهوم شیوا و رسای عمران خود را در استعمار که هم خانواده کلمه عمران و به مفهوم « طلب عمران و آبادی است » توجیه می نماید. فرایند توسعه بر حسب تجربه های تاریخی تحقق آن بیش از هر چیز با دو مفهوم عملیاتی صنعتی شدن و رفاه اجتماعی پیوستگی دارد و مترادف پایه ای آن در بخش مهمی از عمر بالنسبه این اصطلاح مفهوم افزایش تولید نا خالص داخلی (GDP) و رشد اقتصادی بوده است.
فرایند توسعه در ذات خودش مفهوم گذار از شرایط و ساختار های نوین است. این مولفه های گذارنخستین بار در جهان در قرن ۱۸در قسمت های شمال غربی اروپا (بریتانیای کبیر) ظاهر شد .در قرن ۱۹در جنوب و شرق اروپا گسترش یافت. درپایان قرن ۱۹ در شرقی ترین نواحی اروپا مشتمل بر روسیه و نیز ژاپن قابل تشخیص بود. همچنین در همین دوران در ایالت متحده و بدنبال آن کانادا،استرالیا،زلاند نو و سپس بخش هایی از آمریکای لاتین در اوائل قرن ۲۰ به کاروان توسعه جهانی پیوستند. در نیمه اول قرن ۲۰به طور فزاینده بعد از جنگ جهانی دوم نشانه های اولیه توسعه در بخش هایی از آسیا و در مقیاسی محدودتر در نواحی آفریقا به ظهور رسید.
در پایان نیمه اول قرن ۲۰فقط حدود یک چهارم از جمعیت جهان گذار از جامعه سنتی به جامعه نوین آن پیشرفت داشت بر حسب اکثر شاخص های مورد وفاق توسعه یعنی:
- صنعتی شدن
- وجود طبقه متوسط گسترده
- دموکراسی واقعی ـ توسعه یافته