هدف:
آشنا کردن دانشجویان با مباحث مرز در جغرافیای سیاسی و نیز مسائل بحرانی مرزهای ایران سرفصل ها:
- تعاریف و مفاهیم مرز و سرحد
- سیر تحول مرز به عنوان یک عنصر فضایی
- انواع مرز: مرزهای طبیعی . مرزهای هندسی . مرزهای فیزیوگرافیک . مرزهای فرهنگی
- مراحل استقرار و تثبیت مرز
- مرزهای بین المللی در جغرافیای سیاسی: الف ـ مرزهای خشکی ب ـ مرزهای آبی و دریایی ج ـ مرزهای هوایی د ـ مرزهای فضایی
- تأسیسات مرزی (مرزبان، گمرک، گذرنامه و …)
- کارکرد ها و تعاملات مرزی
- کشمکش مرزی و منازعات غیر نظامی درمرزهای بین المللی
- ویژگی های کلی مرزهای ایران (انواع، طول، مسائل کلی مرزی و غیره)
- مسائل مرزهای شمالی ایران
- مسائل مرزهای غربی ایران
- مسائل مرزهای جنوبی ایران: الف – از دهانه فاو تا بندرعباس ب – از بندرعباس تا خلیج گواتر
- مسائل مرزی شرقی ایران الف – مرز ایران و پاکستان ب – مرز ایران و افغانستان
تعریف مرز:
- دکتر حافظ‌نیا درباره مرز می‌نویسد: «مرز عامل تشخیص و جدایی یک واحد متشکل‌سیاسی یا کشور از دیگری واحدهای مجاور و به عبارتی جدا ساز قلمرو فرمانروایی دو نظام‌سیاسی است».
- آلاسدایر درایسدل –جرالد.اچ بلیک : مرز به پدیده ای فضائی اطلاق می شود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت سیاسی یک دولت بوده و مطابق قواعدی خاص در مقابل حرکت انسان ،انتقال کالا،…مانع ایجاد می کند
مـرز سیاسی یک خط مشخص است که جدا کننده دو واحــد سیاسی محسوب می شود و فقط محدود به سطح زمین نیست بلکه مرزهای هر حکومت به طرف بالا در یک سطح عمودی گسترش می یابد تا فضای ملی را تحدید کند و به طرف پائین (به صورت گوه مخروطی تا مرکز زمین)پیش می رود تا حاکمیت زیر زمینی را تعیین کند.بنابراین در جهان کنونی حاکمیت دولت ها بر روی خشکی،دریا و هوا اعمال می شود
طبقه بندی ژنتیکی مرزهای بین المللی ـ بر مبنای روابط موجود بین مرز بین المللی و چشم انداز فرهنگی:
- الف) مرزهای پیش از سکونت(Pioneer) یا مرزهای پیشتاز (Anteceden)
- ب) مرزهای تطبیقی (Subsequent)
- ج) مرز های تحمیلی (Superimposed)
- د) مرزهای متروکه (Relict)
الف) مرزهای پیش از سکونت (Pioneer) یا مرزهای پیشتاز (Anteceden):
به مرزهایی که از سوی مهاجران درسرزمین های خالی از سکنه پدید می آید مرزهای پیش از سکونت (یا پیشتاز، Anteceden)گفته می شود . این نوع مرزهای بین المللی حتی قبل از آنکه سرزمینهای مورد نظر بطور کامل کشف شده و مستعمره شوند، در میزهای کنفرانس مورد توافق قرار گرفتند. از منظر جغرافیای سیاسی خطوط مرزی ترسیم شده در نواحی خالی از سکنه ،پیش از پدیدآمدن اجتماعات انسانی ، را می توان بهترین گزینه خط مرزی نامید .زیرا مردم بتدریج در اطراف این خطوط ساکن شده اند و وضع خود را با مرز تطبیق داده اندوبنابراین کمترین تنش ها را دارد.