اصطلاح‌شناسی بهره وری:
- اصطلاح رایج و شایع (productivity): در فرهنگ لغت فارسی، به معنای بهره‌برداری، کام‌یابی و با فایدگی است و در پژوهش‌ها به معنای راندمان، بازدهی، مولّدیت و باروری به کار می‌رود. البته تعریف اصطلاحی این واژه فراوان است و پیوسته جدیدتر و کامل‌تر هم می‌شود. برخی، بهره‌وری را در مفهوم اقتصادی آن در رابطه بین کمیت و کیفیت کالاها و خدمات تولید شده و مقدار منابع مصرف شده می‌دانند.
- آژانس بهره‌وری اروپا (European Productivity Agency): بهره‌وری را چنین تعریف می‌کند: بهره‌وری در درجه اول یک دیدگاه فکری است که همواره سعی دارد آنچه را در حال حاضر موجود است، بهبود بخشد و مبتنی بر این عقیده است که انسان می‌تواند کارها و وظایفش را بهتر از روز قبل انجام دهد.
سازمان ملی بهره‌وری ایران هم بر این باور است که: بهره‌وری، یک نگرش عقلایی به کار و زندگی است که هدف آن، هوشمندانه‌تر کردن فعالیت‌ها برای دستیابی به زندگی بهتر و متعالی‌تر است.آخرین و دقیق‌ترین تعریف بهره‌وری، مجموع اثربخشی و کارآیی است:
بهره‌وری = اثربخشی (اجرای کارهای درست) + کارآیی (اجرای درست کارها)
یعنی برای اینکه بتوانیم در کار خود اثربخش باشیم و به هدف برسیم، باید کارهای درست را انجام دهیم. پس از انتخاب درست‌ترین کار هم، باید کارآیی خود را با انجام کار به صورت شایسته بالا ببریم. اگر چه هر کدام از این تعریف‌ها در جایگاه خود درست و کارآمد است، بهره‌وری می‌تواند بیشترین استفاده از کمترین امکانات و منابع مادی و معنوی در راه رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه زندگی انسان باشد. منظور از امکانات و منابع مادی، فن‌آوری، مدیریت، نیروی انسانی و منابع طبیعی است.
منظور از منابع معنوی هم ارزش‌ها، رفتارها، هنجارها، نگرش‌ها و اسلوب‌هایی است که قابل اندازه‌گیری نیستند، ولی می‌توانند نقش مهمی در بهبود بهره‌وری به طور مستقیم و غیر مستقیم ایفا کنند. بهره‌وری در اسلام با توجه به مفهوم لغوی و اصطلاحی بهره‌وری، مشخص می‌شود که جوهره این مفهوم نه تنها در جامعه دینی و اسلامی ما تازگی ندارد، بلکه جزو بدیهیات زندگی به شمار می‌آید. همچنین این مسئله همواره در کلام باری تعالی و معصومان متجلی است؛ چرا که فلسفه آفرینش انسان، به کمال رسیدن و هر روز بهتر از روز قبل شدن است و این همان معنای بهره‌وری است.
امام علی(ع) در گفتاری ارزشمند می‌فرماید: «کسی که امروز خود را اصلاح و کوتاهی‌های دیروز خود را جبران کند، رستگار می‌شود». امام‌صادق(ع) هم می‌فرماید: «هرکس دو روزش یکسان‌باشد، فریب خورده است». بی‌شک، با توجه به دو منبع فیاض الهی (قرآن و سنت)، مفاهیم ارزشمند فراوانی از کلام باری‌تعالی و معصومان می‌توان یافت که انسان را به بهره‌گیری بهینه از نعمت‌ها، فرصت‌های ارزشمند عمر، دقت و اتقان در کار، نظم و مشارکت در امور، پیش‌گیری از اسراف و ده‌ها مفهوم ارزشی دیگر فرا می‌خوانند.
همه این موارد، انتظارهایی است که فرهنگ بهره‌وری امروز از انسان دارد. به یقین، هر تلاشی که در به فعلیت رساندن آن مفاهیم ارزشمند انجام پذیرد، کوششی در راه بهره‌ور ساختن خود و جامعه خواهد بود؛ چنان که علامه محمدتقی جعفری، بهره‌وری را «به فعلیت رساندن مفیدیت یک موضوع، اعم از انسانی و غیرانسانی برای رفع نیازهای اصلی و فرعی زندگی مادی و معنوی» می‌‌دانست.
نتیجه‌گیری:
هر چند دیدگاه‌های گوناگونی درباره بهره‌وری وجود دارد و حتی گاه برداشت‌های نادرستی از آن می‌شود که بیشتر از ناآگاهی از مفهوم مورد بحث سرچشمه می‌گیرد، بهره‌وری، مفهومی بسیار گسترده است که مصداق‌های فراوانی دارد. از این رو، نباید آن را یک معیار اقتصادی و مالی صرف دانست. بهتر است آن را فرهنگ و نگرش واقع‌گرایانه به زندگی بدانیم که در آن، انسان با تفکر و هوشمندی خود، کارهایش را با واقعیت منطبق می‌سازد تا بهترین نتیجه را در راه اهداف مادی و معنوی خود به دست آورد.