جایگزین های زندانهای کوتاه مدت در حقوق کیفری ایران:
مفهوم زندان کوتاه مدت به درستی روشن نیست و تا کنون کیفر شناسان تعریف جامعی از آن بدست نداده اند. در حقیقت آنچه در این تعریف دقیقاً معلوم نیست مدت زمانی است که کیفر سالب آزادی مشمول عنوان کوتاه مدت قرار می گیرد. نظام های کیفری به اختلاف این مدت را شش ماه، نه ماه و یک سال شناخته اند. ولی اختلاف نظر تنها به این نکته پایان نمی یابد. زندان کوتاه مدت عموماً مجازات جرایمی نه چندان مهم و نه چندان پرخطر به شمار می رود که در مجمع محکومیت های به این نوع زندان از درصد بیشتری برخوردار است.
برای مثال در بعضی از نظامهای کیفری، محکومیت به زندان های کوتاه مدت در جرایمی خاص نظیر تخلف از مقررات رانندگی خصوصاً در حال مستی یا سلب آسایش عمومی همواره فزونی دارد. سئوال این است که آیا زندان های کوتاه مدت به لحاظ پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح بزهکار (مهمترین وظایف کیفرهای سالب آزادی) متناسب با جرایمی خاص شناخته شده است؟ در این نکته تردید است. بنابراین چنین می نماید که نه تنها مفهوم زندان کوتاه مدت به دلیل نامعین بودن مدت آن مبهم است، بلکه نقش آن به دلیل تنوع کارکرد این نوع زندان در میان سایر ابزارهای سیاست کیفری دقیقاً آشکار نیست.
در این مقاله سعی ما بر این است که ضمن بازنمایاندن تحولات سیاست جایگزینی از آغاز تا امروز، موانع و محدودیت های این سیاست را نشان دهیم. با توجه بر این امر مطالب خود به چهار گفتار بدین شرح تقسیم کرده ایم:
- جایگزین های زندان های کوتاه مدت به موجب قانون مجازات عمومی سال ۱۳۰۴ و مقررات پس از آن
- جایگزین های زندان های کوتاه مدت به موجب قانون مجازات عمومی سال ۱۳۵۲
- جایگزین های زندان های کوتاه مدت به موجب قانون راجع به مجازات اسلامی سال ۱۳۶۱ و مقررات پس از آن
- جایگزین های زندان های کوتاه مدت به موجب قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۷۰
قانون مجازات عمومی سال ۱۳۰۴ (ماده ۷) جرایم را از حیث شدت و ضعف مجازات ها به چهار نوع تقسیم کرده بود؛ جنایت، جنحه مهم، جنحه کوچک (تقصیر) و خلاف. مجازات های سالب آزادی این جرایم به ترتیب عبارت بود از:
۱ ـ جرایم جنایی
- حبس موبد با اعمال شاقه (ماده ۸)
- حبس موقت با اعمال شاقه، از سه تا پانزده سال (ماده ۱۲)
- حبس مجرد از دو تا ده سال (ماده ۱۲)
۲ ـ جرایم جنحه مهم
- حبس تادیبی بیش از یک ماده (ماده ۹)
۳ ـ جرایم جنحه کوچک
- حبس تادیبی از یازده روز تا یک ماه (ماده ۱۰ اصلاحی ۴/۵/۱۳۲۲)
۴ ـ جرایم خلاف
- حبس تکدیری از دو تا ده روز (ماده ۱۱ اصلاحی ۴/۵/۱۳۲۲)
ضمناً در اصلاحات سال ۱۳۲۲ در تبصره ای که به ماده ۱۲ افزوده شد، پیش بینی شده بود که:
در هر یک از قوانین کیفری که حداقل کیفر حبس (تادیبی) کمتر از یازده روز تعیین شده است از تاریخ اجرای این قانون حداقل کیفر یازده روز خواهد بود.
درباره تعلیق اجرای احکام حبس نیز قانون مجازات عمومی سال ۱۳۰۴ در آغاز همانند تبدیل این نوع مجازات اختیارات نسبتاً گسترده ای برای دادگاه ها شناخته بود. به موجب ماده ۴۷ این قانون:
شخصی که به موجب این قانون به واسطه ارتکاب جنحه محکوم به حبس شده است در صورتی که سابقاً به واسطه ارتکاب جنحه یا جنایتی محکوم نشده باشد محکمه می تواند نظر به اخلاق و احوال مجرم و دلایل موجه اجرای مجازات را نسبت به او معلق دارد.