Protozoa ـ پروتوزوآ یا تک یاخته:
- بدوی ترین موجودات حیوانی، تک سلولی که همه اعمال حیاتی مانند متابولیسم، تغذیه وتکثیر را به تنهایی و با تقسیمات مختلف انجام می دهند.
- تک یاخته ها به اشکال گوناگون مانند گرد، آمیبی، بیضی، گلابی شکل، سوزنی، هلالی و دوکی مشاهده می شوند و از ۱ تا ۲۰۰ میکرون متغییر هستند
- به لحاظ ساختمانی هر تک یاخته از دو قسمت تشکیل شده است: سیتوپلاسم و نوکلئوپلاسم (یا هسته)
- سیتوپلاسم غالباً دارای لایه خارجی نازک و شفافی است تحت عنوان اکتوپلاسم و قسمت داخلی اش که پر حجم، دانه دار و نسبتاً پیچیده است، اندوپلاسم گویند.
- اکتوپلاسم، حرکت، بلعیدن غذا، تنفس و حفاظت از تک یاخته را به عهده دارد.
- اندوپلاسم دانه دار هم در تغذیه و با وجود هسته در تکثیر تک یاخته نقش دارد. افزون بر آن ممکن است دارای حفره تغذیه ای، حفره جهت ذخائر غذایی، اجسام خارجی، حفرات انقباضی و در بعضی گونه ها اجسام کروماتوئیدی (chromatoidal bodies) نیز باشد. عمل حفرات انقباضی تنظیم فشار اسمزی و خارج کردن مواد زائد است.
اندامک های حرکتی:
- اپای کاذب: به شکل زائده ای از غشا بوجود آمده و سیتوپلاسم به درون آن جاری می شود و تک یاخته را به حرکت در می آورد. این اندامک خاص آمیب هاست. نکته: آمیبوئید، شکلی از هر تک یاخته ای است که در مرحله ای از زندگی خود پای کاذب تولید می کند.
- تاژک: جسم شلاقی شکل است که از نقطه ای به نام بازال بادی یا بلفاروبلاست منشا می گیرد.
- مژه: شبیه تاژک است و از نقطه ای بنام بازال بادی منشا می گیرد. اندازه آن کوتاهترازتاژک است و معمولا” به تعداد فراوان در تمام سطح تک یاخته وجود دارند.
- غشاء مواج Undolating membraneغشاء توری مانندی منشعب از اکتوپلاسم که در اشکال تریپانوزومی دیده می شود.
هسته به اشکال متعددی دیده می شود، معروف ترین آنها شامل:
- حبابی: در داخل حباب جسم متراکم و کوچکتری به نام کاریوزوم یا هستک وجود دارد مثل آمیبها.
- متراکم: از ماده کروماتینی متراکم تشکیل شده است که به شکل توده ارغوانی مشاهده می شود مثل هسته انگل های مالاریا.
از نظر تعداد هم:
- در بعضی تک یاخته ها دو هسته وجود دارد که در بعضی دو هسته مشابه و یکسان دارند مانند ژیاردیا.
- در تعدادی هم ۲ هسته دارند ولی از نظر شکل و عمل متفاوت هستند مثل مژه داران.
- در مراحلی از زندگی تک یاخته ها ممکن است تعداد هسته ها زیاد شود، مثلا” تبدیل شدن به کیست.